Prehabilitatie: wat levert het op?

Het gezonder en sterker maken van patiënten vóór hun operatie is een veelbelovende benadering die steeds meer aandacht krijgt in de zorg. Want hoe gezonder iemand een operatie ingaat, hoe gezonder iemand weer uit deze operatie komt. In dit artikel lees je wat prehabilitatie inhoudt, welke voorbeelden we kennen en wat deze inzichten betekenen voor algemene beweegstimulering. 

Wat is prehabilitatie?

Het principe dat patiënten fitter hun operatie ingaan met behulp van begeleiding heet ook wel ‘prehabilitatie’. Het doel van prehabilitatie is om patiënten die een operatie nodig hebben, sterker en gezonder te maken voorafgaand aan de operatie, zodat ze beter herstellen en een positievere uitkomst hebben na de ingreep. De begeleiding van prehabilitatieprogramma’s ligt bij een multidisciplinair team van onder meer fysiotherapeuten, diëtisten en psychologen. Dergelijke programma’s bestaan uit verschillende onderdelen om leefstijl te verbeteren. Denk aan bijvoorbeeld: fysieke training, stoppen met roken, mentale begeleiding of het verbeteren van voeding. 

Welke voorbeelden kennen we al?

Verschillende ziekenhuizen in Nederland zetten prehabilitatie al in. Het bekendste voorbeeld is het programma ‘Fit for surgery’. Dit programma wordt onder andere aangeboden in het Maxima Medisch Centrum, Jeroen Bosch Ziekenhuis en Ziekenhuis Gelderse Vallei. Een ander voorbeeld is het Groningen Leefstijl Interventie Model (GLIM) waar prehabilitatie ook een van de speerpunten is. 

Hoe ziet een beweegprogramma eruit? 

Het programma Fit for surgery ziet er als volgt uit: 

• Drie keer per week een sessie van een uur met rustdagen tussendoor; 
• De sessie omvat zowel kracht- als duurtraining;
• Duurtraining bestaat uit een high intensity interval training (HIIT). Het bevat vier intervallen van twee minuten werken op hoge intensiteit, gecombineerd met vier minuten werken op matige intensiteit; 
• Krachttraining bestaat uit twee series van tien herhalingen waarbij alle grote spiergroepen (benen, rug, buik, borst, schouders en armen) worden gebruikt;
• Tijdens de rustdagen is de focus op actief herstel. Dus wel bewegen, maar minder intensief dan tijdens de trainingen.

Naast het trainingsprogramma is er veel aandacht voor begeleiding bij voeding, alcohol en op mentaal gebied. 

Wat weten we uit onderzoek? 

Prehabilitatie

Er is steeds meer onderzoek naar prehabilitatie. De eerste projecten zijn begonnen bij patiënten die een buikoperatie moesten ondergaan, zoals in het geval van darmkanker. Hoewel het nog een relatief nieuw onderzoeksterrein is, laten de eerste wetenschappelijke resultaten zien dat deelname aan een prehabilitatieprogramma kan leiden tot een vermindering van complicaties na de operatie. Ook suggereren de onderzoeken dat patiënten sterker uit hun operatie komen, wat resulteert in beter en sneller herstel. Dat patiënten sterker uit de operatie komen, zorgt ervoor dat mensen na hun operatie hun alledaagse taken sneller weer kunnen uitvoeren. 

De vraag is bij welke doelgroepen en operaties prehabilitatie effectief is. Hiervoor is nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig. De onderzoeken geven aan dat, ongeacht de gezondheid bij de start, het enkele weken volgen van een persoonlijk trainingsprogramma onder begeleiding met dagelijks aandacht voor beweging, leidt tot gezondheidswinst en fysieke vooruitgang bij volwassenen en ouderen voorafgaand aan een operatie.

Beweegrichtlijnen

Uit onderzoek blijkt ook dat vooral structureel bewegen – voor een langere periode matig intensief bewegen – effect heeft op de gezondheid. Ook blijkt dat het combineren van fysieke activiteit met stimulering van mentale vermogen (bijvoorbeeld geheugen), coördinatie, balans en sociale interactie, leiden tot een verbeterd dagelijks functioneren bij ouderen.

Zowel de Nederlandse beweegrichtlijnen als de internationale beweegrichtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) geven aan dat elke stap telt en bijdraagt aan de gezondheid. Het figuur hiernaast laat zien dat de allereerste stap van ‘helemaal niet bewegen’ naar ‘een beetje meer bewegen’, zorgt voor de grootste gezondheidswinst. 

De beweegrichtlijnen adviseren minimaal 150 minuten matig intensieve beweging per week en minimaal tweemaal per week bot- en spierversterkende activiteiten, aangevuld met balansoefeningen voor ouderen. Het gaat hierbij zowel om activiteiten gericht op uithoudingsvermogen als op kracht (spier- en botversterkend) om gezondheidswinst te behalen.

Wat betekent dit voor de praktijk?

Prehabilitatie laat zien dat een korte periode van intensieve, frequente en begeleide training op maat kan leiden tot een verbeterde fysieke capaciteit, ongeacht de fysieke gesteldheid in de beginsituatie. Tegelijkertijd is ook duidelijk dat structureel of langdurig matig intensieve beweging (in groepsverband) in combinatie met bot- en spierversterkende activiteiten, zorgt voor gezondheidswinst en voor verbetering van uithoudingsvermogen, spierkracht en dagelijks functioneren. De positieve effecten van bewegen op gezondheid verschillen dus per aanpak en duur/intensiteit van het programma. Begeleid je als professional mensen bij sport, bewegen en hun leefstijl, dan kun je hier rekening mee houden.

Zo help je jouw patiënt meer bewegen

Wil je de beginsituatie van jouw patiënt bepalen en ben je benieuwd of jouw patiënt voldoet aan de beweegrichtlijnen? De Beweegrichtlijnentest helpt je inzicht te krijgen in het huidige beweeggedrag. Na enkele vragen verschijnt het resultaat en kun je op basis daarvan aan de slag met passende begeleiding. De Beweegcirkel kan je hierbij op weg helpen. Dit is een handige gesprekstool waarmee je patiënten stapsgewijs helpt meer te bewegen.